امکان‌سنجی توافق اوپک پلاس برای کاهش شدید تولید نفت

روز پنجشنبه ، دونالد ترامپ در اوج جنگ نفتی اعلام کرد که عربستان و روسیه پذیرفته اند که روزانه بین ده تا پانزده میلیون بشکه از تولید خود که معادل ده تا پانزده درصد عرضۀ جهانی نفت است بکاهند. این خبر که همانند شوک بر بازار نفت عمل کرد و قیمت نفت برنت حدود 10 دلار افزایش یافت.

گروه اوپک پلاس قرار است روز دوشنبه نشست فوق العاده ای از طریق وبینار (سمینار اینترنتی) برگزار کند تا اعضای گروه درباره کاهش تولید مذاکره کنند. خبر ترامپ در مورد موافقت روسها با کاهش تولید در حالی است که مسکو وابستگی کمتری به صادرات نفت نسبت به آمریکا و عربستان از خود نشان می‌دهد و از طرف دیگر هر دو کشور اعلام کرده اند در صورت توافق جمعی حاضر به کاهش تولید نفت خام خود هستند.

جنگ نفتی و بازارفعلی

پس از رفع تحریم‌های سال 2015 و ورود مجدد ایران به بازار نفت جهان، قیمت نفت به یکباره با کاهش شدیدی مواجه شد، ازاین رو کشورهایی که تا قبل از این بخشی از سهم ایران را در بازار نفتی تصاحب کرده بودند تصمیم به کاهش تولید گرفتند. دو کشور مهم در این سهم روسیه و عربستان بودند بنابراین کشورهای اوپک و غیراوپک در دسامبر ۲۰۱۶ با کاهش تولید نفت خود  موافقت کردند که براساس آن سهم اوپک ۱.۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافت ،از این مقدار سهم کاهشی عربستان سعودی ۵۰۰ هزار بشکه در روز بود. تولیدکنندگان غیراوپک نیز ۵۵۸ هزار بشکه در روزتولید خود را کاهش دادند وروسیه نیز موظف به کاهش 300هزار بشکه درروز شد.

پس از این توافق بهای نفت برنت ۱۰ درصد جهش پیدا کرد. پیمان محدودیت نفتی چندین بار تمدید شد که آخرین مورد آن درسال 2019 بود و پایان آن 31 مارس 2020بود. آمریکا که از دوره دوم اوباما مهار چین را در دستور کار خود قرار داده بود، همزمان به دنبال استفاده از اهرم نفتی برای قدرت مانور سیاسی خود است. در این راستا و در راستای افزایش تولید ناخالص داخلی، آمریکا در کنار تحریم ونزوئلا و ایران، تولید نفت خود را در دهه اخیر به شدت افزایش داده است به گونه ای که آمریکا در  سال ۲۰۱۸ به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شد. در دومین ماه سال 2020 با وجود کاهش بهای نفت در بازارهای جهانی، آمریکا ۱۳ میلیون بشکه نفت خام تولید کرده است که این مقدار ۱۵۰ درصد بیش‌تر از تولید آمریکا در سال ۲۰۱۱ است.روسیه و عربستان به ترتیب با حدود 11 و ده میلیون بشکه در روز رتبه های دوم و سوم تولید نفت جهان را در سال 2018 به خود اختصاص داده اند.

بنابراین اگر چه توافق نفتی عربستان و روسیه منجر به کاهش تولید نفت اوپک و چند کشور غیر اوپک شده بود اما برنده واقعی این توافق آمریکا بود که هم از افزایش تولید بهره مند شده بود و هم از افزایش قیمت نفت. بنابراین روسیه از تمدید توافق جدید با عربستان خودداری کرد.

میزان وابستگی نفتی تولید کنندگان عمده

تقاضا جهانی برای نفت غیر اوپک ۶۲ درصد اوپک ۳۱ درصد است. پیش بینی های قبل از بحران کرونا، تقاضا جهانی نفت را حدود صد میلیون بشکه در روز برآورد میکرد که از این میزان سهم اوپک از 28 میلیون بشکه در سه ماهه اول 2020 به حدود سی میلیون بشکه در روز در سه ماهه پایانی 2020 برآورد میشد. پس از بحران کرونا ابتدا کاهش 20 درصدی تقاضای جهانی نفت پیش بینی میشد اما تخمین‌های کنونی کاهش تقاضای جهانی نفت را تا 35 میلیون بشکه در روز نیز تخمین میزنند.

اگر چه برخی کارشناسان کاهش تقاضا را کوتاه مدت ارزیابی میکنند اما این کاهش تقاضا بیش از همه صنعت نفت شیل آمریکا را نشانه گرفته است. صنعت نفت شیل آمریکا پس از سال 2015 توانست با تولید ارزان نفت ، خود را از نفت 65 دلاری با نفت 46دلاری تطبیق دهد به این ترتیب در سال ۲۰۱۹، آمریکا به طور متوسط روزانه ۷.۷ میلیون بشکه نفت از ذخایر شیل خود تولید کرده که ۶۳ درصد مجموع تولید نفت این کشور است.

اما این مساله به اینجا ختم نمی شود آمریکا در صدد افزایش تولید نفت شیل خود به بیش از این مقدار است و دردهه آینده به دنبال تولید نفت بسیار ارزانتر است تا حتی متحدینی مانند عربستان را نیزاز بازار نفت خارج کند و انحصار کامل بازار نفت جهان را بدست گیرد. روسیه که از قبل این مساله را پیش بینی نموده است و از طرف دیگر طی سالهای گذشته تحریمهای آمریکارا نیز تجربه نموده بود تلاش نمود تا وابستگی به نفت را در معادلات اقتصادی خود کاهش دهد. بنابراین روسیه  بودجه خود را بر مبنای نفت۴۲.۵۰ دلار در هر بشکه تنظیم نمود در حالی که براساس گزارش صندوق بین المللی پول، بودجه عربستان بر مبنای نفت ۸۵ دلاری تنظیم شده است.

احتمال توافق مجدد

در مقایسه صادرات انرژی عربستان و روسیه، صادرات سوخت‌های فسیلی و انرژی در روسیه ۶۴ درصد از کل صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد که بخش نفت و گاز ۴۶ درصد از کل مخارج دولت را پوشش داده و در حدود ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی سهیم است. اما در عربستان سعودی بخش نفت حدود ۸۵ درصد از درآمد این کشور، ۹۵ درصد از درآمدهای صادراتی و ۴۲ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. از سوی دیگر صنعت نفت شیل آمریکا درآستانه ورشکستگی قرار دارد. بنابراین در توافقی نفتی جدیدی که ترامپ به دنبال آن است بیشترین فشار آمریکا روی عربستان خواهد بود.

اگر چه ترامپ اعلام کرده در توافق احتمالی روسیه و عربستان هیچ گونه قولی برای کاهش تولید نفت آمریکا نداده است، اما صحبتهای روز گذشته پوتین برای کاهش تولید نفت مشروط به توافق جمعی است که تلویحا شامل آمریکا نیز میشود.

روز گذشته پوتین پس از علام خبر گفتگو با ترامپ گفت:« کاهش تولید نفت باید بر اساس اصل شراکت همگانی صورت گیرد. او ضمن آنکه اعلام کرد روسیه با نفت 42 دلاری مشکلی ندارد اضافه نمود:« احتمالا تولید نفت روزانه ۱۰ میلیون بشکه یا اندکی بیشتر کاهش خواهد یافت (اما) باید منافع همه طرف‌های سهیم در بازار نفت در نظر گرفته شود و فقط در این صورت است که می‌توان به توافق عادلانه‌ای دست یافت.» جلسه مجازی اوپک نیز منتظر اعلام نتیجه گفتگوی پوتین با ترامپ است، پوتین ضمن مقصر اعلام کردن عربستان در جنگ نفتی با هوشمندی به دنبال گرفتن امتیازات دیگری از ترامپ است.

ترامپ پس از اتهامات همکاری با روسیه در کمپین های انتخاباتی و وجهه ای که از خود تا کنون نشان داده، هیچ گونه امتیازی به روسیه را بازگو نکرده است اما در شرایط کنونی روسیه دست برتر را در بین آمریکا و عربستان دارد. زیرا از یک سو کمتر از این دو کشور خود را وابسته به قیمت نفت نشان می‌دهد و از سوی دیگر در راهبرد انرژی روسیه که در سال 2019 تا سال 2035 تنظیم شده است سهم نفت ثابت باقی میماند و سهم گاز افزایش می یابد.

براساس این سند انرژی تولید گاز طبیعی از 6/727 میلیارد مترمکعب در سال 2018 به 983 میلیارد مترمکعب در سال 2035 افزایش خواهد یافت. این افزایش در تولید گاز بر مبنای صارات تنظیم شده است. صادرات گاز طبیعی مایع نیز  از 9/26 میلیارد مترمکعب در سال 2018 به 127-110 میلیارد مترمکعب در سال 2035، خواهد رسید. این در حالی است که ترامپ در ادامه تحریمهای روسیه به دنبال متوقف نمودن  برنامه خط لوله روسیه به آلمان و بلغارستان (پروژه های نورد استریم و ساوث استریم) بوده است. اکنون فرصت مناسبی برای پوتین پیش آمده تا راه آمریکا  در سنگ اندازی خط لوله های گاز با توافق نفتی جدید سد کند.

ترامپ عربستان را برای کاهش تولید نفت و معامله نفتی مجدد تحت فشار قرار داده و این کشور را تهدید به خارج نمودن نیروهای خود از خاورمیانه و همچنین قطع واردات نفت نموده است. برخی از پالایشگاههای آمریکا نفت مصرفی خود را کانادا و عربستان تامین میکنند؛ در سه ماهه پایانی سال گذشته میلادی 10 درصد از مصرف داخلی نفت آمریکا از عربستان تامین شده است. در حالی که ترامپ همچنان از اعتراف به کاهش تولید و دادن امتیاز خودداری میکند اما برخی از شرکتهای نفتی آمریکا برای کاهش تولید اعلام آمادگی نموده اند. براساس  گزارش روز گذشته رویترز، رگولاتور انرژی دولتی تگزاس اعلام کرده است:« اگر رییس جمهور آمریکا با تولیدکنندگان بین المللی درخصوص کاهش تولید به توافق برسد، تگزاس با محدودیت تولید نفت موافقت خواهد کرد.»

بنابراین توافق جدیدی در حال شکل گیری است، که عملا دو طرف آن آمریکا و عربستان قرار دارند و پوتین در حال تغییر نقش روسیه از طرف توافق، به توازن بخش توافق است تا از این زمان به بعد عربستان و آمریکا را در جنگ نفتی رودروی هم قرار دهد و نقش قبلی خود در توافق اوپک پلاس را تغییردهد. روسیه پیش بینی میکند این توافق کوتاه مدت بوده و آمریکا مجددا سیاست نفتی سابق خود با تولید نفت شیل را برای خارج نمودن روسیه و سایر رقبا از بازار نفت جهان ادامه خواهد داد بنابراین به دنبال سرمایه گذاری بر صنعت گاز و حفظ مشتریان نفتی آسیایی است که واردات نفت از روسیه برای این دسته از کشورها در دهه آینده نیز مقرون به صرفه تر خواهد بود.